محمودخواجه بهبودی و نقد ادبی در نهضت جدیدیه

محمودخواجه بهبودی سرور جدیدان آسیای مرکزی و یکی از روشنفکران آگاه از وضع معنوی جامعه و علم و معارف است. این مقاله با هدف بررسی نقد ادبی در نشریه‌های بهبودی، یعنی سمرقند و آیینه، به‌نگارش درآمده است. یکی از تألیفات بهبودی که رگه‌هایی از نقد ادبی در آن به‌چشم می‌خورد، مقاله‌ای با نام «مناظرة حقیده (دربارۀ مناظره)» است که در آن راجع به مناظره نوشتۀ عبدالرئوف فطرت بحث کرده است. بهبودی مناظرة فطرت را که از بحث فرنگی و مدرس بخارایی عبارت است، برای مکاتب اصول جدیده یک اثر لازم و برای اهل بخارا سودآور می‌شمارد و از هنر و تخیل و ماندگاری کتاب سخن به‌میان می‌آورد. بررسی این اثر نشان می‌دهد که ‌جز قسمت‌های اول آن، سایر بخش‌هایش را نمی‌توان صرف نقد ادبی نامید. بهبودی بعدها در نشریه‌های خود به جنبۀ هنری و تخصصی نقد ادبی بیشتر توجه نشان می‌دهد که این در ظهور و شکل‌گیری نقد نوین ادبیات تاجیک دارای اهمیتی ویژه‌ است. دگرگونی دیدگاه بهبودی دربارۀ ارزش اثر ادبی و انتقاد او از توصیف‌های عمومی عشقی نشان‌دهندة دید زیبایی‌شناختی متفاوت اوست که ناشی از افکار ادبی جدیدیه است. سلسله‌مقاله‌های نظری و مباحثه‌ای دربارۀ تئاتر و مطالبی باعنوان «شناسنامۀ کتاب» که آمیخته‌ای از تقریظ و کتاب‌شناسی است، از دیگر انواع نقد آثار بدیعی در نشریات بهبودی است.